De Belgische overheden werken sinds het begin van het conflict tussen Oekraïne en Rusland op verschillende niveaus samen om Oekraïners die hun land zijn ontvlucht zo goed mogelijk op te vangen en te ondersteunen.
In dit kader leveren het federale niveau, de gewesten en gemeenschappen, de provincies en de gemeenten binnen hun respectievelijke bevoegdheden en samen met de asiel- en migratiediensten continue inspanningen.
Een jaar na het begin van het conflict volgt hier een eerste evaluatie van de maatregelen van de overheden met betrekking tot de opvang van mensen die Oekraïne zijn ontvlucht.
Tijdelijk beschermingsmechanisme
De Raad van de Europese Unie stelde op 4 maart 2022 het mechanisme voor tijdelijke bescherming in. Deze beslissing kwam na het begin van het gewapende conflict en de massale toestroom van tijdelijk ontheemden uit Oekraïne naar Europa. Dit noodmechanisme biedt onmiddellijke collectieve bescherming aan ontheemden. Zo krijgen zij in de gehele Europese Unie geharmoniseerde rechten (verblijfsrecht, toegang tot de arbeidsmarkt, toegang tot huisvesting, sociale en medische bijstand). Deze tijdelijke bescherming duurt ten minste één jaar (tot 4 maart 2023) en maximaal drie jaar, afhankelijk van de ontwikkeling van het conflict. Momenteel genieten 4 miljoen mensen uit Oekraïne van het mechanisme voor tijdelijke bescherming in Europa.
Van 10 maart 2022 tot en met 31 januari 2023 heeft de Dienst Vreemdelingenzaken meer dan 65.000 attesten tijdelijke bescherming afgegeven aan Oekraïense onderdanen.
Na een "piek" in maart en april (respectievelijk 26.507 en 11.035 afgegeven attesten) heeft de trend zich gestabiliseerd met 7.278 afgegeven attesten in mei, 2.202 in september, 1.735 in december 2022 en 1.564 in januari 2023.
In dezelfde periode werden 1.578 weigeringen tot afgifte van een attest tijdelijke bescherming geregistreerd (1.087 betroffen Oekraïners en 491 onderdanen van andere nationaliteiten).
De volledige statistieken zijn te vinden op de website van Statbel: Ontheemden uit Oekraïne | Statbel (fgov.be)
Aankomst en crisisopvang in België
Sinds het begin van het conflict werkt het Nationaal Crisiscentrum (NCCN) samen met alle partners om de registratie, opvang en andere vormen van steun zo goed mogelijk te organiseren. Er zijn verschillende crisiscellen geactiveerd om de coördinatie van de opvang van Oekraïners in België te vergemakkelijken.
- Het NCCN kreeg van de regering de opdracht om de federale coördinatiemechanismen te activeren. Hiervoor bracht het NCCN alle partners samen die betrokken zijn bij de opvang en huisvesting van Oekraïense tijdelijk ontheemden.
- Sinds 28 februari 2022 werden er 37 vergaderingen van het Federaal Coördinatiecomité georganiseerd (COFECO, brengt vertegenwoordigers van de verschillende betrokken departementen en autoriteiten samen). Met de gouverneurs werd overlegd via 6 videoconferenties. En er werden 29 vergaderingen van de Evaluatiecel georganiseerd (CELEVAL, beoordeelt voortdurend de ontwikkeling van de situatie).
- Het NCCN ontwikkelde de website www.info-ukraine.be en een huisvestingstool. Deze Housing Tool koppelt beschikbare plaatsen aan mensen die onderdak nodig hebben. De tool leverde een dashboards met gegevens over registratie en noodopvang.
- Het NCCN coördineerde verschillende evacuaties vanuit Oekraïne naar België in samenwerking met verschillende partners zoals de FOD Volksgezondheid, Defensie, Fedasil en de Dienst Vreemdelingenzaken.
- Sinds 25 februari 2022 stuurde het NCCN 236 situatieverslagen naar al zijn partners. Dit rapport geeft een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen in verschillende domeinen en sectoren, waaronder energie, kritieke infrastructuren, openbare orde, cyberveiligheid, mobiliteit, humanitaire situatie, telecom, informatieoperaties, nucleair, economie, enz.
Om Oekraïners op te vangen en de eerste hulp te bieden werd een registratiecentrum opgericht. Dit gebeurde aanvankelijk in het voormalige Jules Bordet-ziekenhuis in Brussel. Vanwege de massale toestroom werd de locatie al snel vervangen door Paleis 8 op de Heizel. Sinds 24 oktober 2022 is het Registratiecentrum verhuisd naar het Victor Hortaplein in Brussel.
La Croix-Rouge de Belgique heeft ook een eerste opvangsysteem opgezet in het station van Brussel-Zuid om Oekraïners naar de juiste autoriteiten te verwijzen. Van maart tot september 2022 kregen meer dan 28.000 Oekraïners deze georganiseerde opvang aangeboden.
25% van de mensen die naar het registratiecentrum kwamen, gaven aan behoefte te hebben aan een huisvestingsoplossing. Fedasil heeft 16.183 (per 30.01.23) tijdelijk ontheemden uit Oekraïne verwezen naar tijdelijke crisisopvangcentra in ons land. Deze crisisopvang was ook mogelijk dankzij de enorme solidariteit van de Belgische bevolking, waardoor deze mensen in nood heel snel een tijdelijke noodopvang konden krijgen.
Aantal personen onder tijdelijke bescherming in het rijksregister (05.02.2023)
- België: 53.450
- Vlaamse Gemeenschap: 31.748 = 59,40%
- Waals Gewest: 10.876 = 20,35%
- Brussels Hoofdstedelijk Gewest: 10.824 = 20,25%
Tijdelijke huisvesting - duurzame huisvesting
De langdurige opvang van personen met een verblijfsvergunning is in ons land een regionale verantwoordelijkheid. Wallonië, Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben hun middelen gemobiliseerd om langer onderdak te bieden aan degenen die dat nodig hebben. Ze deden dit in samenwerking met Fedasil om de spreiding van de opvang op ons grondgebied te verzekeren en met onder meer de lokale overheden om geschikte opvangplaatsen te vinden.
Vlaanderen
Bij het begin van de opvanguitdaging voor mensen op de vlucht uit Oekraïne heeft Vlaanderen zich geëngageerd om 60% van de tijdelijk ontheemden die in België aankwamen duurzaam op te vangen. Van de 53.450 tijdelijk ontheemden in België zijn er op dit moment 31.748 (59,4%) ingeschreven in Vlaanderen. 12.441 of 39,28% van hen zijn ingeschreven in de provincie Antwerpen, waarvan iets meer dan de helft in de stad Antwerpen. West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant vangen elk 15 à 17% van de tijdelijk ontheemden op, Limburg 10,5%.
Ook in Vlaanderen konden heel wat mensen op de vlucht uit Oekraïne terecht bij gastgezinnen. Tegelijk werd aan lokale besturen gevraagd om meer duurzame opvangplaatsen (minstens 3 maanden beschikbaar) ter beschikking te stellen. Zij ontvingen hiervoor subsidies van de Vlaamse overheid. Vanuit de Vlaamse overheid werden ook ondersteuningsteams (VLOT) opgericht om lokale besturen in die opdracht te ondersteunen. Ook de gouverneurs speelden een belangrijke rol in de zoektocht naar duurzame opvangplaatsen.
In Antwerpen en in Mechelen werd een tijdelijk nooddorp opgericht, samen goed voor 1.730 opvangplaatsen in 2022, volledig gefinancierd door de Vlaamse overheid. Intussen is ook gestart met de bouw van een derde nooddorp in Gent, goed voor 600 plaatsen. Verwacht wordt dat de eerste 200 bewoners daar eind april 2023 kunnen intrekken.
De opvangplaatsen die door lokale besturen ter beschikking worden gesteld, worden sinds eind maart 2022 geregistreerd in de Vlaamse huisvestingstool. Vanaf eind april gebeurde via die huisvestingstool ook centrale toewijzing en spreiding van tijdelijk ontheemden.
Van midden maart 2022 t.e.m 8 februari 2023 werden er iets meer dan 37.000 slaapplekken geregistreerd in de Vlaamse huisvestingstool, zowel private als publieke opvangplaatsen, waarvan ongeveer 29.000 plaatsen in de loop van 2022 effectief gebruikt zijn voor opvang van tijdelijk ontheemden. Ongeveer 11.500 van deze plaatsen zijn intussen beëindigd.
Begin februari 2023 verblijven nog 6.250 tijdelijk ontheemden uit Oekraïne in door de lokale besturen georganiseerde opvangplaatsen en 1.450 in nooddorpen.
Waals Gewest
Van de begunstigden van tijdelijke bescherming die in het rijksregister zijn ingeschreven, bevindt 20% zich in Wallonië (cijfers van 05.02.2023). De Oekraïense tijdelijk ontheemden zijn namelijk vrij om zich in België te verplaatsen en te vestigen waar zij willen. Zij kiezen vooral voor Brussel en de grote Vlaamse steden. Er zijn 10.848 (cijfers van 05.02.23) tijdelijk ontheemden gevestigd in Wallonië. In vergelijking met de verdeling in de grote steden op nationaal niveau staan de eerste Waalse gemeenten op de 12e plaats (Luik met 1,5%), vervolgens op de 18e plaats (Charleroi met 1%), op de 24e plaats voor Bergen (<1%) en op de 33e plaats voor Namen (<1%).
Sinds het begin van het conflict zijn veel Waalse burgers de Oekraïense tijdelijk ontheemden te hulp gekomen door hen onderdak te bieden, meestal in hun huizen. Om het contact tussen deze gastheren en Oekraïense onderdanen te vergemakkelijken, heeft Wallonië het Oekraïne Solidariteitsplatform opgericht. In de loop der maanden is het aanbod van logement in particuliere woningen afgenomen. Daarom zijn er sinds het einde van de zomer van 2022 collectieve huisvestingsoplossingen ingevoerd. Met de steun van de gouverneurs werden overeenkomsten gesloten met openbare en particuliere eigenaars om huisvestingsplaatsen te creëren. Op 5 februari 2023 waren 27 wooneenheden overeengekomen, met een theoretische capaciteit van 1.225 plaatsen. Daarvan zijn er 23 open voor een totaal van 945 plaatsen. Deze plaatsen maken het mogelijk Oekraïense onderdanen te huisvesten die zich rechtstreeks bij een gemeente melden zonder langs de Dienst Vreemdelingenzaken te gaan. Dit in afwachting van de regularisatie van hun situatie en de identificatie van de meest geschikte woning. Deze plaatsen ontlasten ook gastgezinnen die zich hebben aangemeld om tijdelijk ontheemden in hun huizen te huisvesten. Informatie over de huisvestingsovereenkomsten is te vinden op de website Hébergements conventionnés | Wallonie
Om gouverneurs en lokale coördinatoren te helpen bij het beheer van het plaatsen in collectieve accommodaties, is een IT-platform gecreëerd met de naam TempHoWal (voor « Temporary Hosting in Wallonia »).
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Momenteel is de toestroom weer onder controle en kunnen kwetsbare nieuwkomers worden opgevangen in het Ariane-gebouw (Fedasil), van waaruit gedispatcht wordt naar de andere 2 regio's. De aankomsten volgen het bovengenoemde circuit. Oekraïners die al in Brussel wonen en hun woning verliezen, worden opnieuw gehuisvest, hetzij in particuliere woningen, hetzij in regionale centra voor collectieve huisvesting (zie hieronder).
Van de noodmaatregel om Oekraïners tijdelijk onder te brengen in hotels is nog geen gebruik gemaakt. Er is voorrang gegeven aan de opvang van tijdelijk ontheemden in particuliere woningen teneinde de bevolking te mobiliseren, vervolgens in door de plaatselijke autoriteiten ingerichte plaatsen en tenslotte in door een regionaal team verstrekte collectieve huisvesting.
Deze collectieve gebouwen huisvesten voornamelijk Oekraïners die niet in andere circuits kunnen verblijven.
Vanwege de stedelijke omgeving en de mogelijkheden die het biedt, is collectieve huisvesting voornamelijk gerealiseerd in gebouwen (voormalige kantoren, hotels, rusthuizen) die door projectontwikkelaars ter beschikking zijn gesteld en zijn aangepast en ingericht. Momenteel worden hiervoor 7 gebouwen gebruikt.
Bovendien werden een aantal modulaire woningen, die later voor sociale huisvesting zullen worden gebruikt, ter beschikking gesteld. Een eerste complex is operationeel in Watermaal-Bosvoorde, een tweede wordt geopend in Molenbeek en een derde is gepland in Schaarbeek.
In de regionale collectieve zorg:
Momenteel zijn er acht gebouwen voor regionale opvang en waar meer dan 330 mensen wonen. Daarnaast gaat de creatie van extra capaciteit door.
De extra opvangcapaciteit kan ook worden gebruikt om andere doelgroepen op te vangen als de behoefte zich voordoet (Besluit van de Brusselse regering van 22.12.2022).
Ten slotte worden ongeveer 8.100 plaatsen gecontroleerd door lokale autoriteiten. Deze plaatsen bevinden zich ofwel in particuliere woningen ofwel in gebouwen van de lokale autoriteiten (naar schatting ongeveer 10%).
Werkgelegenheid en onderwijs
Een goede integratie is essentieel voor het welzijn van nieuwkomers in België. Daarom zijn werkgelegenheid en scholing twee essentiële factoren om de opvang van Oekraïners in België te vergemakkelijken en te bevorderen.
Vlaanderen
In Vlaanderen schreven 7.520 tijdelijk ontheemden zich tussen maart 2022 en februari 2023 in bij VDAB. 2.750 of 37% van hen heeft sindsdien al gewerkt. 1.705 (23%) zijn nog steeds aan het werk. Deze cijfers gaan enkel over tijdelijk ontheemden die via VDAB aan werk geraakt zijn. Het effectieve tewerkstellingscijfer in Vlaanderen is niet bekend.
Werkgevers die open staan voor anderstalig talent kunnen hun vacatures lanceren met #werkplekvrij. Deze vacatures zijn gericht op alle anderstalige nieuwkomers, maar werkzoekenden uit Oekraïne worden hier ook naar toe geleid. 12.800 vacatures werden sinds maart 2022 via #werkplekvrij gelanceerd. Daarvan staan er begin februari nog ongeveer 3.500 open.
Sinds maart 2022 werden 7.760 Oekraïense kinderen ingeschreven in het onderwijs: 1.885 in het kleuteronderwijs, 3.325 in het lager onderwijs en 2.556 in het secundair. 390 Oekraïense studenten zijn ingeschreven in het hoger onderwijs.
Vanuit Vlaanderen wordt sterk ingezet op toeleiding naar taalonderwijs Nederlands als tweede taal (NT2). Tijdelijk ontheemden kunnen kiezen om een speciaal ontwikkelde welkomstmodule te volgen of in te stappen in regulier NT2-onderwijs. 1.775 tijdelijk ontheemden volgden de welkomstmodule, 11.890 schreven zich in in het regulier aanbod.
Waals Gewest
In geheel Wallonië bedroeg het aantal Oekraïense werkzoekenden van maart 2022 tot eind januari 2023 2.220. Dit aantal was het hoogst in mei 2022 (388 geheel Wallonië). Sinds juni is het aantal gedaald en in januari 2023 werden 33 werkzoekenden geregistreerd. Wat de territoriale spreiding betreft, is het aantal Oekraïeners dat werkt zocht het hoogst in Waals-Brabant en Namen (met 676 van maart 2022 tot januari 2023, waarvan 409 voor Waals-Brabant en 267 voor Namen), gevolgd door Henegouwen (622 ), Luik (565 ) en ten slotte Luxemburg (239 ). Van de 2.102 werkzoekenden zijn er 1.569 vrouw. Ten slotte bedraagt het aantal dat ten minste één dag betaald werk heeft verricht 348 voor heel Wallonië.
Wat opleiding betreft, registreerde IFAPME begin 2023: 11 personen in opleiding in hun netwerk (één persoon in opleiding en 10 in opleiding tot bedrijfsleider).
Wat ten slotte het onderwijs betreft, bedraagt het aantal Oekraïense studenten dat na 24/02/2022 in het Waalse Gewest is ingeschreven 2.686. Het zijn er 1.227 in het basisonderwijs, 958 in het secundair onderwijs, 485 in de kleuterschool en 16 in het buitengewoon onderwijs. De provincie Henegouwen heeft met 680 leerlingen het grootste aantal leerlingen (alle niveaus/typen onderwijs samen), gevolgd door Luik (626), Waals-Brabant (561), Namen (430) en ten slotte Luxemburg (389).
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Eind december 2022 telde Actiris 2.420 werkzoekenden van Oekraïense nationaliteit die zich sinds het begin van de crisis hebben ingeschreven. Daarvan vond er 317 een baan en 475 volgden een opleiding. De populairste opleidingen zijn taalcursussen (97,1% van alle opleidingen). 85,7% van deze cursussen zijn cursussen Frans, 6,4% zijn cursussen Engels en 5% zijn cursussen Nederlands.
84,4% van de Oekraïense werkzoekenden die een baan vond, zijn vrouwen, 15,6% zijn mannen.
De werkzoekenden van Oekraïense nationaliteit zijn het vaakst werkzaam in de sectoren schoonmaak, interim en catering.
In het Brusselse Gewest zijn 2138 Oekraïense kinderen ingeschreven in het verplicht onderwijs (cijfers ontvangen op 7.2.2023):
- Voor het basisonderwijs (kleuterschool + lager onderwijs): 1389 (FR) + 91 (NL)
- Voor het secundair onderwijs: 580 (FR) + 71 (NL)
- Voor het buitengewoon onderwijs: 7 (FR).
- Voor thuisonderwijs: 18 werden opgegeven voor thuisonderwijs (17 FWB + 1 VG)
Andere soorten steun
Defensie heeft de betrokken federale en regionale autoriteiten met een gecoördineerde inspanning ondersteund om zo de vluchtelingencrisis te beheersen. Net als bij de COVID-crisis en de overstromingen van 2021 is Defensie actief betrokken bij het overleg van het Nationaal Crisiscentrum om zo optimale hulp te kunnen bieden.
Binnen het kader van de Europese solidariteit werden Oekraïense patiënten opgevangen. België bood 150 plaatsen aan in zijn gezondheidszorgsysteem, waarvan plaatsen voor brandwondenslachtoffers in het militair hospitaal.
In vier gevallen werd het militair hospitaal als ontvangstplatform gebruikt waar Oekraïense patiënten en hun familieleden werden geregistreerd en overgebracht naar andere Belgische ziekenhuizen.
Op 30 november 2022 werden ook vijf Oekraïense brandwondenpatiënten opgenomen in het brandwondencentrum van het militair hospitaal. Ze staan nog steeds onder medische zorg en krijgen de best mogelijke behandeling.
Vlaanderen
Vlaanderen ontwikkelde een ‘voortraject inburgering’ voor tijdelijk ontheemden, met digitale infosessies over wonen, onderwijs, welzijn,… en individuele begeleiding om hulpvragen in kaart te brengen en een eerste oriëntatie te doen naar reguliere diensten. De infosessies telden sinds maart 2022 8.761 unieke deelnemers. Er werden 8.784 individuele begeleidingstrajecten vanuit de agentschappen integratie en inburgering opgestart.
De belangrijkste informatie over wonen en leven in Vlaanderen werd gebundeld in een brochure ‘Welkom in Vlaanderen’, die ook via de app ‘Crisis information Translated’ (CIT) consulteerbaar was. Vlaanderen verleende ook een subsidie aan Vluchtelingenwerk Vlaanderen voor het uitbouwen van een telefonische infolijn als laagdrempelig kanaal voor tijdelijk ontheemden uit Oekraïne, waar ze terecht kunnen met hun hulpvragen.
Ook werd psychologische steun aangeboden. Bijna 3.000 mensen op de vlucht uit Oekraïne en mensen uit hun directe omgeving werden bereikt door de Centra voor Algemeen Welzijn (CAW’s- en de eerstelijnszones Bij de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) meldden zich meer dan 180 Oekraïense tijdelijk ontheemden aan. Ten slotte werden meer dan 170 snelle pleegplaatsingen van Oekraïense niet-begeleide minderjarigen opgestart bij Pleegzorg Vlaanderen, Minor Nkado en Solentra. (Opgelet, deze laatste cijfers over pleezorg dateren van begin december).
Vlaanderen heeft ook een preventief zorgaanbod op poten gezet om tijdelijk ontheemden te vaccineren en te screenen op TBC. 11.129 tijdelijk ontheemden volgende een medische intake waarbij ze informatie over dit preventief aanbod kregen.
Waals Gewest
Naast de nood aan huisvesting is het ook een uitdaging om tegemoet te komen aan de behoeften van de tijdelijk ontheemden op vlak van gezondheidszorg, psychosociale steun, kinderopvang, werkgelegenheid en opleiding. Verschillende actoren zijn betrokken bij het verlenen van administratieve, sociale, professionele, juridische en psychosociale ondersteuning aan mensen uit Oekraïne. Zo kan men genieten van de rechten en de bijstand waar zij, door hun tijdelijke beschermingsstatus, recht op hebben. Dit vergemakkelijkt hun integratie.
De Waalse regering verleent financiële steun aan een groot aantal actoren voor voedselhulp, integratie, tolken, etno-psychologische ondersteuning en psychosociale zorg. Om dit laatste te vergemakkelijken is een systeem van mobiele teams opgezet, georganiseerd door de “Fédération des Maisons Médicales”. Zij helpen de meest kwetsbare mensen met medische en psychosociale procedures en verwijzen hen, indien nodig, door naar de aan hun behoeften aangepaste diensten.
Alle informatie (zowel over huisvesting als over andere zaken) staat op de website www.wallonie.be/ukraine. Voor de gebruiksvriendelijkheid wordt deze informatie verdeeld op basis van profielen: burgers/opvangverstrekkers, tijdelijk ontheemden, lokale autoriteiten/hulpdiensten en bedrijven. De informatie voor de tijdelijk ontheemden zelf staat op specifieke pagina’s, vertaald in het Oekraïens. Hiernaast is er ook een vademecum " Un guide du parcours du réfugié ukrainien " beschikbaar in verschillende versies.. Deze gids werd regelmatig verspreid onder hulpverleners, het Rode Kruis en erkende opvangcentra.
Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest stelt, op vraag van de Brusselse regering, alles in het werk om de opvang van Oekraïense tijdelijk ontheemden te organiseren. Dit gebeurt onder toezicht van een groep experten waarbij de gewestelijke instellingen samenwerken met de Oekraïense gemeenschap.
Bij aankomst in Brussel is de eerste prioriteit van de tijdelijk ontheemden het vinden van huisvesting, sociale bijstand, werk en de plaatsing in crèches of scholen van hun kinderen.
De meerderheid van de bevolking die de oorlog in Oekraïne is ontvlucht, komt in aanmerking voor een onmiddellijke beschermingsstatus in de Europese Unie. Mensen met deze status hebben toegang tot alle rechten van een legaal verblijvende buitenlander: toegang tot de arbeidsmarkt, toegang tot sociale diensten, enz.
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft onmiddellijk bij de komst van de de tijdelijk ontheemden de website "helpukraine.brussels" gelanceerd in 5 talen (Frans, Nederlands, Engels, Russisch en Oekraïens). Op deze website staat de meeste nuttige informatie voor personen die tijdelijke bescherming genieten (namelijk over huisvesting, gezondheid, onderwijs, mobiliteit, enz.).
Het Gewest heeft ook een gebouw ter beschikking gesteld dat dienst doet als "gemeenschapscentrum" om de Oekraïense gemeenschap samen te brengen. Eerst was dit in de Montoyerstraat 34, momenteel in de Handelsstraat 44. Dagelijks vinden er tientallen activiteiten plaats over administratieve ondersteuning, vragen over onderwijs, werk, gezondheid, taalcursussen, activiteiten voor kinderen, culturele en sportieve activiteiten, psychologische ondersteuning, enz. Elke dag nemen zo’n 250 Oekraïners deel aan deze activiteiten, dankzij de hulp van talrijke vrijwilligers.
Deze tekst is het resultaat van de samenwerking tussen het Nationaal Crisiscentrum, Defensie, Fedasil, de Dienst Vreemdelingenzaken, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, het Waals Gewest en het Vlaams Gewest.
-
Infographic UKR_NL742.04 KB